Go back

Μικροκινητικότητα & Βαδισιμότητα | Από την αυτοκινητοκεντρική στην ανθρωποκεντρική κινητικότητα

Αναλύοντας την πολεολογική εξέλιξη της δομής των αστικών κέντρων, φαίνεται πως η διάρθρωση του αστικού ιστού μέχρι και πρωθύστερα της εποχής της βιομηχανικής οικονομίας, σε ευρείς όρους, ακολουθούσε την πολεοδομική οργάνωση των μικτών χρήσεων γης. Στα μετέπειτα αστικά κέντρα εφαρμόστηκε κατά τόπους και ανά περιόδους, το μοντέλο οργάνωσης των αυστηρών ζωνών χρήσεων γης, πόλων δηλαδή υπεροπτικών κέντρων εμπορίου και εργασίας εκτός κέντρου, αμιγούς κατοικίας ή αναψυχής, οι οποίοι αναπτύσσουν με τη σειρά τους υπεροπτικούς πόλους έλξης της ιδιωτικής κυρίως μηχανοκίνητης μετακίνησης. Ωστόσο, στα σύγχρονα αστικά κέντρα έχει προκύψει η ανάγκη μιας περισσότερο βιώσιμης κινητικότητας και πρόσβασης στις χρήσεις και στις υπηρεσίες που παρέχουν. Σύμφωνα με το “National Walking Strategy Action Plan’’ (Scottish Government, 2019), σε παγκόσμιο και εθνικό επίπεδο οι νέες χωρικές στρατηγικές που στοχεύουν στην οργάνωση πράσινων, βιώσιμων και ανθεκτικών οικονομικά και κοινωνικά κέντρων πόλεων, επιτάσσουν τον επαναπροσδιορισμό της οργάνωσής τους ως χώρους μικτών χρήσεων γης και βαδίσιμους, με πολυμορφία του δομημένου περιβάλλοντος και των παρεχόμενων υπηρεσιών και ενισχυμένη την τοπική κοινωνική ταυτότητα. Αυτό απαιτεί την συνεργασία των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων και συνεπώς κρίνεται σημαντική η δέσμευση τους για ορθή οργάνωση, σχεδίαση και υλοποίηση αυτών των κεντρικών στρατηγικών αποφάσεων.

Σύμφωνα λοιπόν με τις νέες αυτές επιταγές για έναν περισσότερο ανθρωποκεντρικό και λιγότερο αυτοκινητοκεντρικό σχεδιασμό, ένας προσφάτως εισαγόμενος πολεοδομικός όρος είναι αυτός της «βαδισιμότητας», ο οποίος λειτουργεί συμπληρωματικά του όρου της «μικροκινητικότητας». Οι όροι αυτοί μαζί με τον όρο της προσβασιμότητας**. συμπεριλαμβάνονται στο ευρύτερο πλαίσιο σχεδιασμού της βιώσιμης κινητικότητας***.

Τι ορίζουμε όμως ως βαδισιμότητα;

Ως «βαδισιμότητα» -walkability- ορίζεται ο βαθμός στον οποίο το δομημένο περιβάλλον υποστηρίζει αλλά και ενθαρρύνει το περπάτημα. Αυτό συμπεριλαμβάνει πρωτίστως την έννοια της ασφάλεια για τους πεζούς*, συνδέοντάς τις κατανεμημένες αστικές χρήσεις σε σχετικά σύντομους χρόνους. Η βαδισιμότητα μελετάται τόσο σε επίπεδο πόλης, όσο και σε επίπεδο γειτονιάς (ΓΓΧΣΑΠ/ΥΠΕΝ, 2023).

Τι ορίζουμε ως βιώσιμη αστική μικροκινητικότητα;

Η «μικροκινητικότητα» – micromobility- συνιστά ένα πλαίσιο επιλογών κινητικότητας και προτείνεται ως λύση για τα κυκλοφοριακά υπερκορεσμένα κέντρα πόλεων. Η μικροκινητικότητα αποτελεί μια σύγχρονη πρόταση αστικών μετακινήσεων σύντομων αποστάσεων και προβλέπει στην μεγαλύτερη δυνατή μείωση της χρήσης των  ιδιωτικών μηχανοκίνητων οχημάτων. Περιλαμβάνει οχήματα που λειτουργούν με ταχύτητες, κατά κανόνα, που δεν υπερβαίνουν τα 45 km/h, -ποδήλατα, σκούτερ, τροχοσανίδες και segways- ενώ το 2020 θεσμοθετήθηκε η χρήση για τα Ελαφριά Προσωπικά Ηλεκτρικά Οχήματα (ΕΠΗΟ). Τα μέσα αυτά χρησιμοποιούνται για αποστάσεις περί των πέντε 5 χιλιομέτρων, οι οποίες και αποτελούν το 50% με 60% των μετακινήσεων των πυκνοκατοικημένων πόλεων (Δέλη,2021). 

Η βαδισιμότητα σε συνδυασμό με την μικροκινητικότητα, ως παράγοντες της ίδια συνάρτησης, μπορούν να αποτελέσουν τους βασικούς άξονες των χωρικών στρατηγικών σχεδιασμού των μελλοντικών «πράσινων πόλεων». Ήδη από τις κατά τόπους εφαρμογές των στρατηγικών αυτών, προκύπτει πως οι ρύποι του διοξειδίου του άνθρακα έχουν μειωθεί σημαντικά, ενώ η παράλληλη μείωση των ιδιωτικών οχημάτων επέφερε αλυσιδωτά μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης.

*Στο παρόν άρθρο «πεζός» ορίζεται οποιοσδήποτε χρήστης του δημόσιου χώρου, χωρίς την συγκεκριμένη αναφορά του όρου ΑΜΕΑ, όντας αυτομάτως και αυτονοήτως περικλειόμενος στον όρο πεζός χρήστης.

**Αστική Προσβασιμότητα: Η εξασφάλισή πρόσβασης όλων των πολίτων, ανεξαρτήτως ηλικίας, σωματικών ικανοτήτων ή φάσματος αναπηρίας στο δομημένο αστικό περιβάλλον και στις άυλες παροχές επ’ αυτού.

***Βιώσιμη Κινητικότητα: Συνθήκες κινητικότητας με το ελάχιστο περιβαλλοντικό αποτύπωμα που δίνουν έμφαση στον κοινωνικό χαρακτήρα των πόλεων. Βασικοί πυλώνες της είναι το περπάτημα, το ποδήλατο και η δημόσια συγκοινωνία (ΕΣΠ).

Ποιες είναι οι διεθνείς θεσμικές κατευθύνσεις για την βαδισιμότητα & μικροκινητικότητα;

Σύμφωνα με το Σχέδιο κλιματικών στόχων για το 2030 (COM 811, 2021), η σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών το 2006 για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, αποτέλεσε το ουσιαστικότερο βήμα προς τον καθορισμό προτύπων για τα δικαιώματα τους σε ισότιμη κοινωνική μεταχείριση, η οποία επέφερε περαιτέρω σημαντικές αλυσιδωτές θεσμοθετήσεις που ενισχύουν την ενεργό κινητικότητα, όπως το περπάτημα και το ποδήλατο, αλλά και την ανεξάρτητη διαβίωση και ένταξη των ατόμων με αναπηρία στην κοινότητα και το δομημένο περιβάλλον.

Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εστιάσει στις μορφές κινητικότητας χαμηλού κόστους και μηδενικών εκπομπών, οι οποίες μπορούν επίσης να αποφέρουν παράλληλα οφέλη για την υγεία και το περιβάλλον, ενταγμένες στις ευρύτερες οδηγίες για την παγκόσμια Πράσινη Ανάπτυξη. Τον Ιούνιο του 2018, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) για την Ατζέντα του 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, δημοσίευσε το νέο Παγκόσμιο Σχέδιο Δράσης για τη Φυσική Δραστηριότητα 2018-2030, με τίτλο «Περισσότερο ενεργοί άνθρωποι για έναν πιο υγιή κόσμο». Το σχέδιο αποσκοπεί στην κλιμάκωση και των χωρικών στρατηγικών για την προώθηση της φυσικής δραστηριότητας(ΓΓΧΣΑΠ/ΥΠΕΝ, 2023). Επιπλέον, με τη σύνταξη της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (COM640, 2019), στηρίζεται θεσμικά και οικονομικά η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση που στοχεύει βιώσιμες, ανθεκτικές, καινοτόμες πόλεις και κοινότητες. Παράλληλα, με τη Διακήρυξη της Βιέννης, συντονίζεται η ανάπτυξη ενός Πανευρωπαϊκού Ρυθμιστικού Σχεδίου για την Ενεργή Κινητικότητα, όπου σύμφωνα με το Σχέδιο κλιματικών στόχων για το 2030 (COM811,2021), συμφωνείται πως θα πρέπει να δοθεί σαφής προτεραιότητα σε εθνικό και τοπικό επίπεδο στην ανάπτυξη των δημόσιων μεταφορών, της μετακίνησης με τα πόδια και με ποδήλατο, καθώς και των υπηρεσιών συνδεδεμένης και κοινόχρηστης κινητικότητας. Τέλος, η κυβέρνηση της Ιρλανδίας και το TU DUBLIN φιλοξένησαν τον Σεπτέμβριο του 2022 στο Δουβλίνο, το Διεθνές Συνέδριο του ιδρύματος Walk21, για το περπάτημα και τις βιώσιμες κοινότητες. Στο συνέδριο ανακοινώθηκε η έναρξη ενεργειών για τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για το Περπάτημα - Master Plan for Walking - μέχρι το 2025, όπου μαζί με το Master Plan for Cycling για την προώθηση της ποδηλασίας, θα λειτουργήσουν ως μία στρατηγική «ομπρέλα», ενός πανευρωπαϊκού Master Plan Ενεργής Κινητικότητας (ΓΓΧΣΑΠ/ΥΠΕΝ, 2023). Σύμφωνα με όλες τις προαναφερόμενες διεθνείς στρατηγικές, οι στόχοι τους μπορούν να επιτευχθούν, μόνο με την ανάληψη συντονισμένης δράσης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και με την δέσμευση των περιφερειακών και τοπικών αρχών ότι θα υλοποιήσουν τα επιμέρους εθνικά πλαίσια.

Τι είναι η Εθνική Στρατηγική για το περπάτημα;

Η Γενική Γραμματεία Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, συνέταξε την Εθνική Στρατηγική για το Περπάτημα. Αφορά ένα υπό διαβούλευση σχέδιο, σύμφωνα με τις οδηγίες του οποίου οι ελληνικές πόλεις θα μετασχηματιστούν σε «βαδίσιμες», συρρικνώνοντας το ποιοτικό κενό σε σχέση με τις συνθήκες πεζή μετακίνησης άλλων ευρωπαϊκών πόλεων. Αποτελεί το εθνικό κείμενο στρατηγικής που καθορίζει τις αρχές σχεδιασμού και τις κατευθύνσεις που θα ακολουθηθούν κατά την περίοδο 2022-2030 και 2022-2050 για τις πολιτικές, τα έργα, και τις δράσεις, που στοχεύουν στη στην αύξηση του περπατήματος ως τρόπος μετακίνησης των αστικών κέντρων, σε τόπους πιο ανθρώπινους και συνεπείς στην ιστορία και την ταυτότητά τους (ΓΓΧΣΑΠ/ΥΠΕΝ, 2023). Οι κατευθύνσεις θα δράσουν συνεκτικά με αυτές των Στρατηγικών Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας που εκπονούνται την τελευταία τριετία στις ελληνικές πόλεις.

Βασικός σκοπός της Εθνικής Στρατηγικής για το Περπάτημα, είναι η διαμόρφωση μιας ισχυρής κουλτούρας του περπατήματος στην χώρα και θα καταστήσει τις ελληνικές πόλεις «βαδίσιμες» περιορίζοντας τη χρήση των μηχανοκίνητων οχημάτων. Η ανάδειξη του περπατήματος ως καθημερινής, ασφαλούς, ευχάριστης, ελκυστικής και κορυφαίας επιλογής κυρίως για αυτόνομες κοντινές αποστάσεις ή ως μέρους συνδυασμένων μετακινήσεων (ΓΓΧΣΑΠ/ΥΠΕΝ, 2023).

Το πεδίο εφαρμογής της εθνικής στρατηγικής αφορά στο σύνολο τον χωροταξικό, τον πολεοδομικό και αστικό σχεδιασμό, αλλά και τον περιβαλλοντικό και ενεργειακό σχεδιασμό για τη χώρα. Επιπρόσθετα, οι προτάσεις αφορούν στη δημιουργία ενός συνεκτικού πλαισίου όπου κάθε παρέμβαση θα συμπληρώνει τον συνολικό σχεδιασμό, ώστε να μην υπάρχουν ανταγωνιστικές ή αντικρουόμενες παρεμβάσεις σε νομικό, τεχνικό, κοινωνικό ή άλλο επίπεδο (ΓΓΧΣΑΠ/ΥΠΕΝ, 2023). 

Πως η CONSORTIS μπορεί να συμμετάσχει στο νέο «βαδίσιμο και μικροκινητικό» αστικό προφίλ των Ελληνικών Δήμων;

Στην Ελλάδα, αρχικά η μικροκινητικότητα εντάχτηκε στο πλαίσιο των Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (Σ.Β.Α.Κ.), χωρίς ωστόσο να αποτελεί ακόμα δημοφιλή τρόπο αστικής μετακίνησης. Επιπλέον, εφόσον τα μέσα μικροκινητικότητας αναπτύσσουν ταχύτητες μέχρι και 45 km/h, η επιλογή του πεζοδρομίου για την χρήση τους καθιστά μη ασφαλή τη χρήση του για τους πεζούς. Απαιτείται λοιπόν, η δημιουργία σαφώς καθορισμένων ζωνών κίνησης των μέσων μικροκινητικότητας, οι οποίες θα είναι ασφαλώς διαχωρισμένες από τους δρόμους κυκλοφορίας οχημάτων, ενώ παράλληλα εξασφαλίζεται η άνεση και η ασφάλεια των πεζών χρηστών του δημόσιου χώρου. Επιπλέον, η Στρατηγική για το Περπάτημα σύμφωνα με τις προαναφερθείσες ευρωπαϊκές οδηγίες, θα θεσμοθετεί τα Τοπικά Σχέδια Περπατήματος-Local Walking PLans, με τεχνικές προδιαγραφές μελετών αστικών αναπλάσεων για τον δημόσιο χώρο και το κτηριακό απόθεμα, οδικές αναπλάσεις, εμπορικούς πεζόδρομους, δρόμους μικτής χρήσης, αλλά και μελέτες εφαρμογής και υλοποίησης των προβλεπόμενων στα ΣΑΠ (ΓΓΧΣΑΠ/ΥΠΕΝ, 2023).

Η Consortis έχοντας συγκεντρώσει μεγάλη εμπειρία στην παροχή υπηρεσιών που αφορά στο αντικείμενο σύνταξης Σχεδίων Αστικής Προσβασιμότητας και στην εκπόνηση Στρατηγικών Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας σε έναν σημαντικό αριθμό Δήμων, προσβλέπει πως η σύνταξη των τοπικών αυτών σχεδίων θα λειτουργήσει ως βασικός παράγων αλλαγής κουλτούρας και καθημερινότητας των πολιτών, για την ανθεκτικότητα του δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος. Η αύξηση του ποσοστού περπατήματος ως καθημερινού τρόπου μετακίνησης, προϋποθέτει μακροπρόθεσμο πολεοδομικό και κυκλοφοριακό σχεδιασμό. Η Consortis διαθέτοντας  το έμπειρο επιστημονικό της προσωπικό με τον συντονισμό των τμημάτων Αρχιτεκτόνων, Πολεοδόμων- Χωροτακτών και Συγκοινωνιολόγων, μπορεί να αποτελέσει βασικό μοχλό επιτυχημένης συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων επιπέδων των εμπλεκόμενων δημόσιων και τοπικών φορέων, της κοινωνίας και των πολιτών.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ένταξη των αρχών της βαδισιμότητας και της μικροκινητικότητας στο δημόσιο διάλογο, σηματοδοτούν μία σειρά δράσεων και νέων επενδύσεων στις δημόσιες μεταφορές, στην πολυτροπικότητα και στις υποδομές της ενεργού κινητικότητας, για ένα μέλλον πράσινων και ανθεκτικών κοινωνικά και οικονομικά πόλεων και κοινοτήτων.

References:

IMAGE ΑΡΘΡΟ ΒΑΔΙΣΙΜΟΤΗΤΑ&ΜΙΚΡΟΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ
βαδισιμότητα1